Cymdeithas yr Iaith

Cymdeithas yr Iaith

Math	grŵp pwyso
Sefydlwyd	4 Awst 1962
Sefydlydd	Owain Owain, John Davies, Geraint Jones (Trefor)
Pencadlys	Aberystwyth
Gwefan	http://cymdeithas.cymru/hafan

Adnoddau Dysgu
Rhestr o adnoddau dysgu ar gyfer y pwnc yma
CBAC
Caledi, Cyfoeth ac Anniddigrwydd, 1951-1979
Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Tynged yr Iaith, Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, S4C, Deddf Iaith
Adolygwyd testun yr erthygl hon gan arbenigwyr pwnc ac mae'n addas i'w ddefnyddio mewn addysg

Mudiad protest sy'n ymgyrchu dros y Gymraeg ers 1962 yw Cymdeithas yr Iaith. Y cadeirydd presennol yw Joseff Gnagbo. Ers ei sefydlu mae’r Gymdeithas wedi cynnal ei hymgyrchoedd, ei phrotestiadau a'i gweithgareddau er mwyn hyrwyddo’r defnydd o’r Gymraeg ym mywydau bob dydd pobl Cymru ac ennill statws swyddogol iddi. Yn ystod y 1960au a’r 1970au canolbwyntiodd ar gael dogfennaeth fel trwyddedau, tystysgrifau a biliau wedi eu darparu yn y Gymraeg, bod y Gymraeg yn cael ei rhoi ar arwyddion ffyrdd a bod gwasanaeth radio a theledu yn cael ei ddarparu yn y Gymraeg. Defnyddiwyd dulliau di-drais fel cynnal ralïau, gwrthod derbyn gwasanaethau os nad oeddent yn y Gymraeg, a gwrthod talu am drwyddedau teledu. Cynhaliwyd protestiadau 'eistedd' torfol ar Bont Trefechan, Aberystwyth, pan eisteddodd protestwyr ar draws y bont er mwyn rhwystro’r traffig rhag mynd drosti. Am gyfnod peintiwyd neu difrodwyd arwyddion ffyrdd uniaith Saesneg, dringwyd mastiau darlledu a bu rhai protestwyr yn ymyrryd â stiwdios teledu. Wedi i Gwynfor Evans fygwth y byddai’n ymprydio oni byddai’r Llywodraeth Geidwadol yn cadw at ei haddewid i sefydlu sianel deledu ar gyfer rhaglenni Cymraeg, gorfodwyd y Llywodraeth i gadw at ei gair a sefydlwyd S4C yn 1982. Cafodd aelodau oedd yn torri’r gyfraith eu dirwyo a chafodd eraill eu dedfrydu a’u carcharu wrth iddynt ymgyrchu gyda’r Gymdeithas dros yr iaith.

Mae gweithgareddau ac ymgyrchoedd y Gymdeithas wedi gwneud cyfraniad pwysig at basio deddfau iaith - er enghraifft, yn 1967 a 1993, ac ar ddiwedd yr 20g bu’n hollbwysig wrth sicrhau bod y Gymraeg yn cael ei chynnig gan wasanaethau cyhoeddus Cymru.

Ers dechrau’r 21ain ganrif mae ei hymgyrchoedd wedi pwysleisio pwysigrwydd polisïau ym maes tai a chynllunio ar gyfer dyfodol y Gymraeg mewn cymunedau lleol ar draws Cymru, dyfodol darlledu a'r cyfryngau newydd yn Gymraeg fel y we a’r chwyldro digidol, a sut gellir sicrhau lle blaenllaw i'r Gymraeg yn y datblygiadau hynny. Mae hefyd wedi protestio yn erbyn penderfyniad y Llywodraeth i drosglwyddo cyllid S4C i’r BBC ac yn galw am ddeddf iaith newydd. Roedd hefyd yn ddylanwad pwysig wrth basio Mesur y Gymraeg yn 2011 a oedd yn rhoi statws swyddogol i’r Gymraeg. Llwyddodd hefyd i helpu i sefydlu swydd newydd, sef Comisiynydd y Gymraeg. Ers ei sefydlu, mae enghreifftiau yn hanes y Gymdeithas lle mae wedi defnyddio cyfrifiadau fel un o ffyn mesur cyflwr y Gymraeg, fel y gwnaeth yn 1962 wrth sefydlu’r Gymdeithas ar ôl canlyniadau Cyfrifiad 1961 am gyflwr y Gymraeg. Dyma a wnaeth hefyd wedi Cyfrifiad 2011. Mae Maniffesto Byw y Gymdeithas, a lansiwyd mewn ymateb i ganlyniadau ieithyddol Cyfrifiad 2011, yn ddogfen sy’n amlinellu beth yw amcanion y Gymdeithas er mwyn diogelu dyfodol a lles y Gymraeg yn yr 21ain ganrif.^[1][2][3]

1. ↑ "Ymgyrchu! - Tynged yr Iaith, Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, S4C, Deddf Iaith". web.archive.org. 2013-05-10. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-05-10. Cyrchwyd 2020-06-16.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
2. ↑ "Hafan | Cymdeithas yr Iaith Gymraeg". cymdeithas.cymru. Cyrchwyd 2020-06-16.
3. ↑ "Maniffesto Byw - Cynllun Gweithredu dros Iaith, Gwaith a Chymuned | Cymdeithas yr Iaith Gymraeg". cymdeithas.cymru. Cyrchwyd 2020-06-16.